ชาคริต แก้วทันคำ

 

ทัศนคติ คือ ความรู้สึกทางจิตใจของบุคคลที่มีต่อสิ่งใดสิ่งหนึ่ง บุคคลใดบุคคลหนึ่งหรือกลุ่มบุคคล สถาบันหรือสถานการณ์อย่างใดอย่างหนึ่ง ในการประเมินคำว่าดีหรือไม่ดี เห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย อันเนื่องมาจากการเรียนรู้และประสบการณ์ ซึ่งพร้อมจะผลักดันให้บุคคลแสดงปฏิกิริยาต่อสิ่งเร้าเหล่านี้ในทางใดทางหนึ่ง ทัศนคติจึงเกี่ยวข้องกับความเชื่อ (beliefs) ค่านิยม (values) บุคลิกภาพ (personality) และความคิดเห็น (opinion) สรุปเป็นองค์ประกอบได้ 3 ด้าน ดังนี้

 

องค์ประกอบด้านความคิด ความรู้ (cognitive component) ด้านท่าที ความรู้สึก (affective component) และด้านพฤติกรรม (behavioral component) ล้วนเป็นองค์ประกอบที่มีแนวโน้มในทางปฏิบัติหรือทำให้เกิดปฏิกิริยาอย่างใดอย่างหนึ่งต่อสิ่งเร้า

 

บทความชิ้นนี้จะนำเสนอความคิดและภาพที่เห็นบนวิถี “ทาง” ของซ้ายผ่านศึก ผ่านเรื่องสั้นของ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล อดีตผู้นำนักศึกษาในเหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 นักวิชาการด้านรัฐศาสตร์และศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ ประจำปี 2552 ผู้ถ่ายทอดประสบการณ์การต่อสู้ ชีวิต ความคิดและอารมณ์ผ่านหนังสือหลายเล่ม ทั้งในรูปแบบนวนิยาย เรื่องสั้น บทกวี และความเรียง

 

 

ก่อนจะเข้าสู่เนื้อหาและวิเคราะห์เรื่องสั้น “ทาง” ของ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล ในรวมเรื่องสั้นชุด ‘ซ้ายผ่านศึก’ ผู้อ่านจำเป็นจะต้องทราบความหมายของความคิดทางการเมืองแบบซ้าย

 

ความคิดทางการเมืองแบบซ้าย (left, leftist) หมายถึง จุดหมายปลายทางที่จะให้รัฐมีอำนาจน้อยกว่าหรือไม่มีอำนาจเลย (คือเท่ากับไม่มีรัฐ) และเน้นความสำคัญของปัจเจกชนหรือเอกบุคคล จุดหมายคือประสงค์ให้พลเมืองมีสิทธิเสรีภาพเต็มที่ แนวคิดแบบซ้ายไม่ให้ความสำคัญกับ “หน้าที่พลเมือง” แต่เน้น “หน้าที่ของรัฐ” ที่จะให้บริการต่อพลเมือง อุดมการณ์แบบซ้ายตั้งจุดหมายปลายทางไว้คือ เสรีภาพและสิทธิของปัจเจกชน แต่ในระหว่างทางหรือในช่วงเวลาที่ยังไม่บรรลุเป้าหมายนั้น อาจใช้วิธีตรงกันข้ามกับอุดมการณ์บั้นปลายของตน คือ การใช้อำนาจรัฐบังคับปัจเจกชน เช่น อุดมการณ์แบบคอมมิวนิสต์ (communism)

 

เรื่องสั้น “ทาง” ของ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล ใช้ตัวละครมิติเดียว (flat character) หมายถึง ตัวละครที่มีลักษณะนิสัยหรือพฤติกรรมที่สามารถสรุปได้อย่างไม่ยากเย็น เช่น เขาเป็นชายชรา, เขาเป็นคนโดดเดี่ยว ให้เป็นผู้เล่าเรื่องเสมือนมีตัวตน (personal narrator) แบบผู้รู้ (omniscient) คือ แสดงทัศนะ ความเห็น ตีความ วิจารณ์ได้ สามารถถ่ายทอดอดีต ปัจจุบัน และอนาคตของตัวละครได้ รู้ความคิดของตัวละคร โดยไม่เรียกตัวเองว่า “ข้าพเจ้า” หรือ “ผู้เขียน” แต่เป็น “เสียง” ที่วิจารณ์หรือตัดสินตัวละครผ่านกลวิธีการเล่าแบบกระแสสำนึก (stream of consciousness) โดยจะแยกพิจารณาเป็น 2 ส่วน ผ่านความคิดและภาพที่เห็น ซึ่งนำไปสู่ปลายทางในตอนจบ ดังนี้

 

-ความคิด-

 

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล เล่าถึงหนึ่งสัปดาห์ก่อนที่ชายชราจะออกมากางเต็นท์นอนป่าเพียงลำพัง เขาได้พบปะกับมิตรสหาย ‘กลุ่มเพื่อนเดือนสิบ’ ที่นัดพบกันเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นเกี่ยวกับสถานการณ์ทางการเมืองที่กำลังเข้าขั้นวิกฤต จากที่เคยแบ่งข้างเป็นซ้าย-ขวา ในอดีต กลายเป็นแบ่งสีแดง-เหลือง ในปัจจุบัน ผ่านข้อถกเถียงน่าตีความจากคำถามและคำตอบของตัวละครพวกซ้ายเก่า

 

“คุณกำลังเรียกร้องรัฐประหารใช่ไหม นี่มันศตวรรษที่ยี่สิบเอ็ดแล้ว คุณยังเชื่อในระบอบเผด็จการอีกเรอะ คุณอยากให้พวกอำมาตย์กลับมาครองเมืองเหมือนสมัยก่อนสิบสี่ตุลายังงั้นหรือ แล้วคุณจะบอกพวกเขาที่ตายไปแล้วเพื่อสิทธิเสรีภาพว่ายังไง… บอกว่าสมัยก่อนพวกเขาเข้าใจผิด ขอโทษด้วยสหาย คุณตายฟรี ยังงั้นหรือ พวกเราไม่ได้เรียกร้องรัฐประหารและไม่ชอบเผด็จการ แต่คุณคิดหรือว่ารัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งชุดนี้เป็นรัฐบาลประชาธิปไตย จริง ๆ มันก็แค่เผด็จการอีกแบบหนึ่งเท่านั้น มีเสียงข้างมากในสภาแล้วอยากทำอะไรก็ทำ ไม่เห็นหัวประชาชน ไม่เห็นหัวฝ่ายค้าน นี่มันไม่ใช่ประชาธิปไตยที่เราฝันถึง”

(เสกสรรค์ ประเสริฐกุล, 2559: 171)

 

ข้อความข้างต้น เคนเนธ มิน็อก (2559: 128-129) กล่าวว่า “สารัตถะของการเมืองคือการอภิปรายถกเถียงและต้องเถียงกับอะไรสักอย่าง พรรคที่ผูกขาดอำนาจและพูดแต่กับตัวเองเหมือนพรรคคอมมิวนิสต์ที่มีอำนาจปกครองในศตวรรษที่ 20 เป็นแต่เพียงระบบรวบอำนาจเด็ดขาด ฉะนั้นจึงออกจะแตกต่างจากการเมืองโดยทั่วไป รัฐเสรีประชาธิปไตยทุกรัฐจะต้องมีพรรคที่มีอำนาจมากกว่าพรรคอื่น ๆ อยู่สองพรรค ส่วนพรรคที่เหลืออยู่ตามชายขอบของอำนาจการเมือง การวาดภาพความเป็นจริงในรัฐสมัยใหม่ที่มีการแสดงความคิดเห็นจะสมบูรณ์แบบได้ก็ด้วยการตระหนักว่าพรรคต่าง ๆ มีสายสัมพันธ์เชื่อมโยงใกล้ชิดกับกลุ่มอิทธิพล กลุ่มผลประโยชน์และกลุ่มองค์กรอื่น ๆ ที่อยากมีอิทธิพลต่อการตัดสินใจของรัฐที่แผ่อำนาจมากยิ่งขึ้น”

 

และการถกเถียงของตัวละครในเรื่องสั้นนี้ส่งผลให้ประชาชนออกมาชุมนุมตามสี่แยกเพื่อขับไล่รัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตย แม้ว่าสถานการณ์ต่อมาจะมีการประกาศยุบสภาเพื่อเลือกตั้งใหม่ แต่ดูเหมือนประชาชนจะยังไม่พอใจ พวกเขาเรียกร้องและต้องการการมีส่วนร่วมให้มีการปฏิรูปตามแบบการเมืองภาคประชาชน

 

“ขอให้รักษาระบอบประชาธิปไตยเอาไว้ เพราะมันมิใช่สมบัติส่วนตัวของพรรครัฐบาล ไม่ใช่สิ่งที่พวกต่อต้านรัฐบาลควรทำลาย… เสรีภาพเป็นเงื่อนไขจำเป็นสำหรับทุกฝ่าย เพราะการรักษาอำนาจด้วยการจำกัดเพดานความคิดย่อมทำให้ไม่สามารถยกระดับคุณค่าและศักดิ์ศรีความเป็นคนได้”

(เสกสรรค์ ประเสริฐกุล, 2559: 179-180)

 

ข้อความข้างต้น สามารถแสดงภาพบทบาทหน้าที่ของอุดมคติในการพูดคุยถกเถียงทางการเมืองผ่านอุดมคติที่อาจเรียกโดยไม่ใส่อารมณ์ใด ๆ ว่า “เสรีภาพ” (liberty) หรือ “อิสรภาพ” (freedom) วิธีนี้ชัดเจนที่สุดที่จะตีความอิสรภาพในความหมายที่ไม่ถูกเหนี่ยวรั้ง ซึ่งในบริบททางการเมืองหมายถึง ไม่ต้องใช้ชีวิตอยู่ภายใต้ผู้ปกครองที่ใช้อำนาจกระทำตามใจตน

 

เคนเนธ  มิน็อก (2559:151) เปรียบเทียบไว้อย่างน่ารับฟังว่า “ความยุติธรรมทางสังคม การปลดปล่อยและประชาธิปไตยที่แท้จริงหรือที่แข็งแกร่ง ทั้งหมดนี้จะนำทางให้เราฝ่ามันไปได้ ดังนั้นการเมืองรูปแบบหนึ่งจึงเป็นการให้อุดมคตินำทาง แน่นอนว่าปัญหาคือเราถือหางเสือโดยอาศัยดาวได้แค่ดวงเดียวเท่านั้น มิใช่หลายดวงที่กระจัดกระจายอยู่บนฟากฟ้า นั่นหมายความว่าผู้ที่สนับสนุนข้อเสนอของดาวดวงหนึ่งมากกว่าอีกดวงจะต้องแสดงให้เห็นว่าเป็นดาวดวงนี้เองที่จะนำพาและตอบสนองความมุ่งมั่นดิ้นรนของเราได้ทั้งหมด แต่เพราะการดิ้นรนของเรา หลายครั้งก็ขัดกันเอง (เช่น ไม่มีทางที่นักการเมืองกลุ่มนี้จะยอมปฏิรูปให้ตัวเองเสียผลประโยชน์) เราจึงต้องละทิ้งการดิ้นรนบางอย่างหรือบางเป้าหมาย (เช่น คุณจะเอาใครที่ไหนมาปฏิรูป การปฏิรูปมันกระทบผลประโยชน์ทุกหมู่เหล่า) นี่คือสาเหตุว่าทำไม ทิศทางที่การเมืองจะมุ่งไปล้วนเป็นผลลัพธ์จากการตัดสินประเมินค่าที่เปลี่ยนแปลง โดยเกี่ยวข้องกับสิ่งน่าปรารถนาทั้งหลายที่ขัดแย้งกัน

 

อุดมคตินั้นสำคัญในการเมือง แต่ท้ายที่สุดความเป็นจริงจะเป็นตัวกำหนดว่าเราควรเดินไปในทิศทางไหนและรวดเร็วเพียงใด”

 

 

-ภาพที่เห็น-

 

เรื่องสั้น “ทาง” ของ เสกสรรค์  ประเสริฐกุล เปิดเรื่องด้วยฉาก (setting) ธรรมชาติในป่าแห่งหนึ่ง ซึ่งชายชราออกมากางเต็นท์นอน จากนั้นจึงลำดับเรื่องเล่าแบบย่อ (summary) คือการที่ผู้เขียนย่อเรื่องที่เกิดขึ้นกับตัวละครในระยะเวลานับสิบปีภายในย่อหน้าเดียวหรือไม่กี่ย่อหน้าเพื่อให้เรื่องเดินเร็วขึ้น เปรียบเทียบกับภาพยนตร์คือการตัดภาพสลับ เพื่อให้ข้อมูลเกี่ยวกับตัวละครชายชราหรืออดีตนักปฏิวัติฝ่ายซ้ายชัดเจนและเข้าใจได้ว่ามีความเป็นมาอย่างไร

 

ภาพแรก คือ ฉากชีวิตทหารป่าของชายชราที่มองย้อนเหตุการณ์กลับไปในประวัติศาสตร์ ผ่านองค์ประกอบด้านความคิดและความรู้ (cognitive component) ตั้งคำถามจนกลายเป็นคำตอบที่เสกสรรค์  ประเสริฐกุล ตระหนักต่อสภาวะปลอดคุณค่าในการมีชีวิตอยู่และการไม่มีความหมายแท้จริงของความตาย โดยพิจารณาจากความตายของสหายผู้ร่วมอุดมการณ์ การถูกสังหาร ทารุณกรรมหรือถูกบีบบังคับให้ฆ่าตัวตายในการปฏิวัติและสงครามอื่น ๆ ซึ่งผู้ฆ่าและผู้ถูกฆ่า ผู้ตายหรือผู้รอดชีวิต สุดท้ายล้วนสาบสูญไปในประวัติศาสตร์ ไม่เป็นที่จดจำหรือเหลือบแลของสังคม นำไปสู่การตายที่ไร้ความหมาย ส่งผลต่อความเชื่อในวัยหนุ่มและมโนธรรมสำนึกในวัยชรา

 

ภาพต่อมา บรรยากาศในที่ประชุมกลุ่มเพื่อนเดือนสิบกับความครุ่นคิดหลากข้อถกเถียงและโต้ตอบที่กลายเป็นความขัดแย้งจากการแบ่งสีจนได้ข้อสรุปผ่านองค์ประกอบด้านท่าที ความรู้สึก (affective component)  ความสัมพันธ์ระหว่างคนกับคนบนเหตุผลความแตกต่างจากทัศนคติทางการเมือง ทำให้ชายชราออกไปกางเต็นท์นอนป่าและก้าวเท้าลงในสายน้ำ

 

“ต้องตะแคงตัวเดินโดยหันหลังให้กับกระแสน้ำ เขาเอนตัวไปด้านหลังเล็กน้อยเพื่อต้านแรงผลักแรงดัน”

(เสกสรรค์ ประเสริฐกุล, 2559: 186)

 

ข้อความดังกล่าวตีความได้ว่า ชายชราเลือกที่จะหันหลังให้กับความหมกมุ่นวุ่นวายจากความขัดแย้งทางการเมือง แม้ว่าจะอยู่กลางกระแสน้ำ แต่รู้จักวิธีที่จะฝ่าแรงต้านนั้น ทั้งนี้เป็นการหลีกเลี่ยง ไม่ใช่หลีกหนี โดยใช้สถานการณ์ช่วยตัดสิน เพื่อจัดการกับตัวอัตตา

 

“เขาค่อย ๆ หย่อนร่างเปลือยของตนเองลงในร่องน้ำ ในใจลืมหมดสิ้นว่าตัวเองเป็นใครมาจากไหน หรือชื่ออะไร เขารู้สึกตัวเองถูกโอบรัดด้วยสายน้ำที่มีชีวิตไม่ต่างอะไรกับเขา… ในห้วงยามนั้น เขารู้สึกหมดสิ้นความเป็นมาและเลิกกังขาเรื่องความเป็นไป ในห้วงสำนึกของเขาไม่มีอย่างอื่น จากนั้นเปลี่ยนเป็นนั่งซุกหน้ากับหัวเข่า… มันเป็นท่าเดียวกับทารกที่อยู่ในครรภ์มารดา”

(เสกสรรค์ ประเสริฐกุล, 2559: 192-193)

 

ข้อความข้างต้น ชายชรากำลังเรียนรู้และพยายามเป็นส่วนหนึ่งของกันและกันระหว่างชีวิตกับธรรมชาติ เมื่อธรรมชาติคือชีวิต ดังนั้นชีวิตจึงต้องกลับสู่ธรรมชาติในทางปฏิบัติ จนนำไปสู่ความเปลี่ยนแปลงด้านพฤติกรรม (behavioral component)

 

ทั้งนี้ ความคิดและภาพที่เห็นของชายชราในเรื่องสั้น “ทาง” ของ เสกสรรค์  ประเสริฐกุล เป็นกระแสสำนึกจากความคิดที่ทำให้ชายชรานึกภาพในอดีต สะท้อนเป็นภาพปัจจุบันที่ส่งผลให้ครุ่นคิดถึงชีวิตกับการเมือง ซึ่งล้วนเป็นภาพลวงตาหรือมายาคติ (myth)

 

ส่วนวิถี “ทาง” แห่งการเข้าป่าจับปืนในวัยหนุ่มที่เต็มไปด้วยอุดมการณ์กับการไปกางเต็นท์นอนป่าเพื่อแสวงหาความสันโดษในวัยชรา จึงเป็นภาพเปรียบให้ผู้อ่านเห็นถึงความคิดและอารมณ์ของตัวละคร ที่รำลึกอดีตและมองเห็นสัจธรรมบนความเปลี่ยนแปลงของจักรวาลที่เกี่ยวโยงสัมพันธ์กับทุกสรรพสิ่งให้ไม่ยึดติด

 

เรื่องสั้น “ทาง” ของ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล นอกจากจะเป็นวรรณกรรมสะท้อนบาดแผลของความสิ้นหวัง พ่ายแพ้และสูญเสียศรัทธาแล้ว ยังบอกเล่าประสบการณ์ของอดีตนักปฏิวัติที่ต้องต่อสู้กับอารมณ์หม่นนิ่ง เงียบเหงาเศร้าหมองและโดดเดี่ยว จนนำไปสู่วิถี “ทาง” แห่งการเกิดใหม่ โดยปล่อยวางจากความทุกข์ เพื่อข้ามให้พ้นจากทวิภาวะนั้น ๆ

 

“ความมีเรามีเขาได้ชื่อว่าเป็นธรรมคู่ ผู้ใดเห็นแจ้งว่าตัวเรานั้นไม่มีจริง ย่อมไม่เกิดความยึดถือว่ามีเรามีเขา เมื่อไม่ยึดถือในธรรมคู่นี้ ก็ไม่เกิดอหังการและปรังการขึ้น จึงชื่อว่าเข้าสู่อไทวตธรรมทวาร”

(เสกสรรค์ ประเสริฐกุล, 2559:182)

 

บรรณานุกรม

เคนเนธ มิน็อก. (2559). การเมือง:ความรู้ฉบับพกพา. กรุงเทพฯ: โอเพ่นเวิลด์ส.

จิระโชค วีระสัยและคณะ. (2559). รัฐศาสตร์ทั่วไป. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยรามคำแหง.

รื่นฤทัย สัจจพันธุ์.(2560). “‘ทาง’วรรณกรรมบาดแผลสะท้อนชีวิตและสังคมการเมืองยุคแยกข้างมาจนถึงยุคแยกสี”. ออลแม็กกาซีน. 11(9):46-47.

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล. (2559). ทาง รวมเรื่องสั้นชุด ‘ซ้ายผ่านศึก’. กรุงเทพฯ: สามัญชน.

อิราวดี ไตลังคะ. (2543). ศาสตร์และศิลป์แห่งการเล่าเรื่อง. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.

 

 

---

 

 

ปิตาธิปไตย (patriarchy) แต่เดิมหมายถึง “อำนาจของบิดา” แต่ในปัจจุบันหมายถึง “ระบบชายเป็นใหญ่” โดยอาศัยอำนาจของบิดาเป็นรากฐานของเพศชายโดยรวม ปิตาธิปไตยเป็นอำนาจที่แฝงเร้นอยู่กับสิ่งอื่น ๆ เช่น การเมือง เศรษฐกิจหรือกฎหมาย มีอำนาจครอบคลุมบทบาท พฤติกรรม วิธีคิดทั้งของเพศหญิง เพศชาย และเพศอื่น ๆ

 

เคท มิลเล็ต (Kete Millet) เขียนไว้ใน Sexual Politics (1970) ว่า อุดมการณ์ชายเป็นใหญ่ได้ก่อให้เกิดความเชื่อที่ว่าความแตกต่างทางร่างกายทำให้เกิดความแตกต่างในบทบาททางเพศ ผู้ชายเหนือกว่า ผู้หญิงด้อยกว่า

 

ระบบชายเป็นใหญ่ให้อำนาจแก่ผู้ชายในการปกครอง ในขณะที่ผู้หญิงมีบทบาทของผู้ตามที่ดีและเชื่อฟังผู้ชาย แนวคิดนี้ดำรงอยู่ในทุกสถาบันของสังคม ไม่ว่าจะเป็นสถาบันทางการเมือง สถาบันศาสนา จนกระทั่งถึงสถาบันครอบครัว ที่พ่อมีอำนาจมากที่สุดในบ้าน

 

 

บทความชิ้นนี้มุ่งเสนอผู้หญิงกับระบบปิตาธิปไตย ในเรื่องสั้น “มีแต่เรื่องน้ำเน่าในหมู่เรา” ของ พึงเนตร อติแพทย์ ซึ่งตีพิมพ์อยู่ในรวมเรื่องสั้น พบกันในวันเงียบเหงา โดยจะวิเคราะห์ว่าผู้หญิงได้ยอมรับ ขัดขืนอำนาจปิตาธิปไตยหรือไม่ อย่างไร และผู้ชายเป็นใหญ่ได้ทุกคนหรือไม่

 

เรื่องสั้น “มีแต่เรื่องน้ำเน่าในหมู่เรา” ของ พึงเนตร อติแพทย์ เล่าถึงชีวิตของมีเรียม ผู้อยู่ในความดูแลของตากับยาย เพราะความเป็นใหญ่ของ “ผู้นำครอบครัว” ซึ่งไม่ค่อยพอใจพฤติกรรมและฐานะของพ่อเท่าใดนัก โดยเฉพาะเรื่องแต่งงานและเข้ามาอยู่ในบ้านหลังเดียวกัน จนเรื่องราวบานปลายหลังจากทั้งคู่มีลูก แม่เกลียดเด็กทารก ไม่ยอมเลี้ยงลูก ตาจึงเข้ามาจัดการชีวิตของคนทั้งคู่ด้วยการให้พ่อหย่ากับแม่ เพื่อแม่จะได้ไปแต่งงานใหม่

 

ผู้เขียนใช้มุมมองของผู้เล่าเรื่องที่ไม่ปรากฏตัวในฐานะตัวละครในเรื่อง (narrator a non-participant) การเล่าแบบนี้จะเป็น “เสียงพูดบนหน้ากระดาษ” อย่างแท้จริง เพราะผู้เล่าจะไม่ปรากฏตัวในฐานะตัวละครของเรื่อง เหตุการณ์และเรื่องราวต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นจะเป็นการกระทำและความคิดของตัวละครซึ่งเป็นผู้เล่าเรื่องแบบรู้แจ้ง (omniscient) เฉพาะตัวละครเอก (seeing into one major character) ที่ผู้เล่าจะล่วงรู้เฉพาะตัวละครเอกเท่านั้น ผู้อ่านจะรู้จักตัวละครอื่นจากมุมมองของตัวละครเอก การเล่าเรื่องลักษณะนี้ ผู้เล่าจะจำกัดการรู้แจ้งในลักษณะที่เป็นภววิสัย (objective) คือ เล่าตามที่ตัวละครตัวนั้นเป็น แม้แต่กระแสความรู้สึกนึกคิดต่าง ๆ ก็ปล่อยให้ตัวละครพรั่งพรูออกมาตามธรรมชาติ ให้ผู้อ่านพิจารณาสาระด้วยตนเอง ซึ่งต่อมาการเล่าเรื่องในลักษณะนี้ได้พัฒนามาเป็นการเล่าแบบ “กระแสสำนึก” (stream of consciousness)

 

 

การต่อสู้กันของความเป็นชาย

“ตากับยายเลือกปกปิดเรื่องการแต่งงานใหม่ของลูกสาว เพราะอยากให้ลูกสาวได้ไปเริ่มต้นใหม่กับผู้ชายที่ตาคิดว่าดี ผู้ชายที่จะทำให้ลูกสาวมีหน้ามีตาในสังคมสามีใหม่ของลูกสาวเป็นตำรวจยศผู้พัน มีบ้าน มีทรัพย์สิน มีที่ดินมากมาย สามีใหม่รู้เรื่องมีเรียม แต่เขายืนยันว่าจะให้พ่อแม่รู้ไม่ได้เด็ดขาดว่ามาแต่งงานกับผู้หญิงลูกติด ดังนั้นทางเลือกเดียวที่จะส่งให้ชีวิตของลูกสาวโชติช่วงชัชวาล ตาจำเป็นต้องเขี่ยลูกเขยคนเก่าออกไปจากชีวิต และเอามีเรียมไว้เลี้ยงดูเอง” (พึงเนตร อติแพทย์, 2561:195)

ข้อความข้างต้น จะเห็นถึงบทบาทสำคัญของ “ตา” ที่มีอำนาจชี้ขาดตัดสินหรือบงการชีวิตของผู้อื่น โดยเฉพาะแม่และพ่อของมีเรียมที่แต่งเข้ามาอยู่ในบ้านของฝ่ายหญิงจึงไม่อาจมีอำนาจหรือปากเสียงได้เต็มที่ และการแยกทางของคนทั้งคู่อาจส่งปัญหามาถึงชีวิตของมีเรียมในภายหลังได้ แต่ตาก็สามารถจัดการมันไปตามระบบคิดที่เชื่อว่า อำนาจทั้งหมดอยู่ที่ความเป็นพ่อของตา ทำอะไรย่อมไม่ผิด ต่างจากลูกเขยคนใหม่ที่ตาไม่อาจเข้าไปยุ่งเกี่ยวได้ เพราะไม่ได้แต่งเข้ามาอยู่ในบ้านหลังเดียวกันเหมือนพ่อ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นถึงการต่อรองของอำนาจ ตาอาจเป็นใหญ่ในครอบครัวของแม่ แต่กลับต้องสยบยอมต่อตำแหน่ง ฐานะของลูกเขยคนใหม่กับเงื่อนไขที่ไม่อาจปฏิเสธได้ สะท้อนให้เห็นถึงความเห็นแก่ตัวของผู้ชายทั้งสองคนที่อยู่ในฐานะ “ผู้นำครอบครัว” สุดท้ายพ่อมีเรียมจึงต้องจากไปและทำได้เพียงทิ้งเสียง “วรูม วรูม…” จากท่อมอเตอร์ไซค์ ฮาร์เล่ย์-เดวิดสัน ไว้เป็นเพียงตัวแทนเท่านั้น

 

นอกจากนี้ยังมองได้อีกว่า ตัวละคร “แม่” เชื่องและเฉยชากับการตกอยู่ในอำนาจปิตาธิปไตย โดยไม่ยอมขัดขืนหรือโต้แย้งพ่อและสามีใหม่เลย

 

ดังนั้น ความสัมพันธ์ของตัวละครชายในเรื่องสั้น “มีแต่เรื่องน้ำเน่าในหมู่เรา” ได้นำเสนอโครงสร้างของชายเป็นใหญ่ในครอบครัวที่ผู้หญิงเป็นตัวแปร โดยที่แม่ถูกตาควบคุมผ่านการแสดงออกของความรักที่พ่อมีต่อลูก เมื่อตาได้พ่อเป็นลูกเขยที่เป็นเซลล์แมนจึงใช้ความเป็นผู้นำครอบครัวและความอาวุโสตัดสินใจในทุกเรื่อง แต่กับนายพลซึ่งเป็นสามีใหม่ของแม่ เขากลับมีอำนาจในการต่อรอง ทั้งตาและนายพลต่างแสวงหาทางควบคุมและกดขี่ผู้หญิงในฐานะผู้นำเพื่อลดทอนอำนาจซึ่งกันและกัน จึงสะท้อนให้เห็นว่า ในระบบชายเป็นใหญ่มิใช่ผู้ชายทุกคนจะเป็นใหญ่ได้ ในกรณีของตากับนายพลยังมีการกดทับกันเองจากตำแหน่งหน้าที่และสถานภาพทางสังคม ซึ่งต่างฝ่ายต่างมีความเป็นชายแบบเจ้าโลก (hegemony) ส่วนนายพลกับพ่อได้ถูกชนชั้นและสถานะทางเศรษฐกิจมาแบ่งแยก จนพ่อกลายเป็นชายชายขอบ (marginalization) นั่นเอง เขียนแผนผังได้ดังนี้

 

 

 

 

ความสัมพันธ์ของผู้หญิงกับปิตาธิปไตย

 

มีเรียมเข้าใจว่าพ่อตายไปนานแล้ว หลังเรียนจบ ทำงานและอายุครบ 22 ปี ความจริงถูกเปิดเผย เธอจึงปะติดปะต่อเรื่องราวที่เกิดขึ้นในชีวิตและย้อนความทรงจำอันก่อให้เกิดความขัดแย้งขึ้นภายในใจจนกลายเป็นจุดหักเหที่รุนแรงถึงขั้นแตกหัก

 

“มีเรียมหันมาจ้องหน้าแม่ ผู้หญิงที่ไม่เคยเติบโตเป็นผู้ใหญ่จริง ๆ เธอเป็นเพียงหญิงสาวรักสนุก รักสบาย ไม่เคยรักใครนอกจากตัวเอง เธอคือลูกสาวตัวน้อย ๆ ที่ตาจะปกป้องและสนับสนุนในทุกทางให้มีความสุข โดยไม่แคร์ว่าจะทำให้โลกของใครเต็มไปด้วยความทุกข์หรือไม่ เธอเป็นได้เพียงลูกสาวของตา แต่ไม่อาจเป็นแม่ของใคร” (พึงเนตร อติแพทย์, 2561:199)

 

ข้อความข้างต้น จะเห็นถึงการขัดขืนของมีเรียมผ่านการใช้อำนาจของภาษาในการวิพากษ์วิจารณ์แม่ของเธอผ่านความคิด จากการจ้องมองซึ่งแสดงถึงความพยายามที่จะระบายความคับข้องใจผ่านภาษาที่ใช้ เพื่อตอกย้ำความเป็นลูกสาวของตา แต่ไม่อาจเป็นแม่ของเธอได้ ผู้อ่านจะสังเกตถึงน้ำเสียงที่เย้ยหยันระบบปิตาธิปไตย ที่สะท้อนผ่านอารมณ์ความรู้สึกออกมาได้ถึงแก่น

 

“ถุงยางอนามัยค่ะแม่ พ่อให้หนูมาในหีบไม้นั่น บอกว่าลูกจงใช้มันด้วยความรักและหากความรักยังไม่งอกงามพอที่จะให้กำเนิดอีกชีวิต จงอย่าใช้ชีวิตโดยปราศจากมัน” (พึงเนตร อติแพทย์, 2561:199-200)

 

ข้อความข้างต้น เป็นการขัดขืนผ่านตัวแทนของอารมณ์เก็บกดของมีเรียม ที่รู้สึกไม่พอใจในสิ่งที่แม่เคยทำผิดพลาดในอดีต และพ่อได้เตือนสติเธอเพื่อไม่ให้ดำเนินรอยตาม ผ่านการเปรียบเทียบหรือกระทบกระเทียบกับ “ถุงยางอนามัย” ซึ่งเป็นการแฝงนัยเชิงสถานการณ์ (irony of situation) ที่ผู้เขียนสร้างความแตกต่างระหว่างความคาดหวังกับสิ่งที่เกิดขึ้นจริง เพื่อเย้ยหยันโชคชะตาของตัวเอง

 

เรื่องสั้น “มีแต่เรื่องน้ำเน่าในหมู่เรา” ของ พึงเนตร อติแพทย์ แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างผู้หญิงและปิตาธิปไตยใน 2 ลักษณะ คือ ผู้หญิงภายใต้อำนาจปิตาธิปไตยและผู้หญิงกับการขัดขืนอำนาจปิตาธิปไตย ยายและแม่ เป็นผู้หญิงที่อยู่ภายใต้อำนาจของ “ตา” พวกเธอเชื่อฟังและทำตามโดยไม่โต้แย้งหรือขัดขืน โดยเฉพาะแม่ ผู้ไม่สามารถเลี้ยงดูตัวเองได้และต้องพึ่งพาการเลี้ยงดูจากสามีใหม่ด้วย ต่างจากมีเรียมที่ไม่ยอมเชื่อฟังหรือตกเป็นผู้ตามในระบบปิตาธิปไตย เธอเป็นผู้หญิงยุคใหม่ที่จะเป็นคนเลือกหนทางชีวิตให้แก่ตนเอง อีกทั้งเธอยังมีการศึกษาและหน้าที่การงานที่ดี สามารถพึ่งตนเองได้

 

ทั้งนี้ แม้เสียงวรูม วรูม…อาจไม่ใช่เสียงที่แท้จริงของเธอ แต่มันคือตัวแทนของพ่อ ที่เธอได้รับเป็นมรดกเพื่อใช้เป็นพาหนะทั้งทางความคิดและการกระทำเพื่อความมีอิสระในวันหนึ่ง ถึงมันจะเคยเป็นเสียงของพ่อผู้เคยพ่ายแพ้และทำได้เพียงแค่หลอกหลอนครอบครัวของตา สุดท้ายผู้เขียนได้แฝงนัยเป็นความหวังว่าลูกสาวคงจะเอาชนะ ไม่ว่าจะโดยวิธีขัดขืนหรือโต้กลับอำนาจปิตาธิปไตย การเธอตัดสินใจเลือกจากครอบครัวนั้นมา จึงสะท้อนให้เห็นการหลุดพ้นจากอำนาจปิตาธิปไตยที่ครอบงำและกดทับชีวิตเธอมาตลอด 22 ปีได้สำเร็จ

 

 

บรรณานุกรม

 

ชานันท์ ยอดหงษ์. (2560). “ในโลกที่ชายเป็นใหญ่ ก็ใช่ว่าผู้ชายจะไม่ถูกกดขี่”. สืบค้นเมื่อ 24 ธันวาคม 2561. [ออนไลน์]. https://thematter.co/thinkers/oppression-in-patriarchy-world/18760.

ธัญญา สังขพันธานนท์. (2539). วรรณกรรมวิจารณ์. ปทุมธานี:นาคร.

พึงเนตร อติแพทย์. (2561). “มีแต่เรื่องน้ำเน่าในหมู่เรา”. ใน พบกันในวันเงียบเหงา.กรุงเทพฯ:หนังสือสำเภา.

สรยา รอดเพชร. (2561). “ผู้หญิงกับปิตาธิปไตยในนวนิยายของ อุทิศ เหมะมูล”. วารสารวิชาการ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์. 14(1). มกราคม-มิถุนายน:53-79.

อิราวดี ไตลังคะ. (2543). ศาสตร์และศิลป์แห่งการเล่าเรื่อง. กรุงเทพฯ:มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.

 

---